AZƏRBAYCAN MİLLİ ELMLƏR AKADEMİYASI
Abbasqulu Ağa Bakıxanov adına
TARİX İNSTİTUTU
Erməniçilik saxtakarlığı termini erməni saxtakarlığı terminindən daha geniş olub, bir sıra digər məsələləri də özündə ehtiva edən proses kimi nəzərdə tutulur. Bu, daha təhlükəli bir mərhələ -torpaq iddiaları və ya real təhdidlərin həyata keçirilməsi üçün baza rolunu oynayır. Vətən müharibəsində qazanılan qələbə və onun sınaqdan çıxmış yol xəritəsi bizim də qarşımızda mühüm vəzifələr qoyur. Azərbaycanın belə demək mümkünsə, erməniçilik saxtakarlığına məruz qalmış və ya təcavüzə uğramış digər dəyərləri də bu təcrübədən istifadə olunaraq azad edilməlidir. Bu fikirləri AZƏRTAC-a açıqlamasında AMEA Tarix İnstitutunun baş direktoru, tarix elmləri doktoru, professor Kərim Şükürov söyləyib. O deyib: “Azərbaycana qarşı erməniçilik saxtakarlığında erməni qriqorian kilsəsi universal rol oynayıb. Bu kilsəsinin mərkəzinin Qaraqoyunlu dövləti zamanı Azərbaycan torpaqlarına köçürülməsi (1441-ci il) onun mövqeyini daha da gücləndirib. Ən başlıcası, erməni qriqorian kilsəsi Azərbaycanın coğrafiyasına daxil olmaq imkanı əldə edib. Bu kilsə 1828-ci il Türkmənçay müqaviləsində ermənilərin Azərbaycan torpaqlarına köçürülməsinin təsbit edilməsində mühüm rol oynayıb. Azərbaycana qarşı erməniçilik saxtakarlığının mərkəzi məsələsini Azərbaycanın xristian irsinin özününküləşdirilməsi təşkil edir. Ərəb xilafəti tərəfindən Albaniya dövlətinin ləğvindən (705-ci il) sonra burada yaranan bəzi siyasi qurumlar istisna olmaqla, xristian sivilizasiyası əvvəlki siyasi dəstəkdən məhrum olub. Beləliklə, ermənilərin Azərbaycanın xristian irsini özününküləşdirməsi daha rahat və məqsədyönlü şəkildə həyata keçirilib. Bu istiqamətdə əsas yeri alban tarixi yaddaşını və identikliyini əks etdirən tarixi-hüquqi əsərlər kompleksi tuturdu. İlk yerdə Moisey Kalankatuklunun “Alban tarixi” əsəri dayanırdı. Mxitar Qoşun Albaniya və alban hüququna, Kirakos Qandzaketsinin tarixə dair əsəri də belə saxtakarlığa məruz qalmışdı. Ermənilər tərəfindən 1860-cı illərdən sistemli şəkildə həyata keçirilən bu prosesə qarşı ilk müqavimət yalnız yüz il sonra 1960-70-ci illərdə formalaşmağa başlayıb, Ziya Bünyadov, Fəridə Məmmədova və digər Azərbaycan alimlərinin tədqiqatları ilə ciddi platforma formalaşdırılması istiqamətində müəyyən işlər görülüb. Azərbaycanın xristian irsinə qarşı erməni təcavüzünün digər bir istiqaməti Alban memarlığı olub. Təbii ki, burada əsas yeri alban xristian abidələri tutur. Yazılı irsdən fərqli bir sahə olmasına baxmayaraq, eyni metod burada da özünü göstərib. Alban xristian abidələrinin mənimsənilməsinə qarşı ilk müqavimət də özünü nisbətən gec göstərib. Bu sahədə Davud Axundovun 1980-ci illərdə irəli sürdüyü “xaçdaş konsepsiyası” ilə yeni bir situasiya yaranıb. Hazırda alban memarlığı sahəsində professor Gülçöhrə Məmmədovanın əsərləri mühüm yer tutur. Ermənilər alban irsini mənimsəyib mahiyyətini dəyişməklə daha bir məqsəd də güdürdülər. Albaniyanın və ondan sonra meydana gələn siyasi qurumların, xüsusilə erməni dövlətçiliyinin qalıqları adlandırdıqları Qarabağ məlikliklərinin tarixini mənimsəyirlər. Bununla da, Azərbaycanı tarixi inkişafının mühüm dövründən məhrum edib, onun bu torpaqlarda kökünün olmadığını iddia etmək istəyirdilər. Albaniyanın tarixi coğrafiyası haqqında sanballı əsərlər yazıldığı halda, post-Albaniya dövrü siyasi qurumları, o cümlədən məlikliklər haqqında süjet indiyədək Azərbaycanda kifayət qədər araşdırılmayıb. Azərbaycan mədəniyyətinin unikal cəhətlərindən biri də ondadır ki, o xristian sivilizasiyası tərkibində olduğu kimi, islam sivilizasiyası sahəsində də özünəməxsus intibah yarada bilib. Erməni saxtakarlığının xarakteri nəzərə alınsa, bu da diqqətdən yayınmayıb. Azərbaycanın islam sivilizasiyası da hədəfə çevrilib. 1877-ci ilə aid olan belə bir iddia çox maraqlı tarixçəsilə diqqəti cəlb edir. İlk dəfə erməniçilik saxtakarlığı vaxtında müqavimətlə qarşılanır. Həsən bəy Zərdabi “Əkinçi” qəzetinin 1877-ci il 17 fevral tarixli sayında yazırdı: “Bizim qəzetin 24-cü nömrəsində Qurban bayramının əsl mətləbi barəsində yazılan daxiliyyəni Tiflis şəhərində erməni dilində çap olunan ″Mşak″ qəzeti erməni dilinə tərcümə edib, basdırıbdır. Heç görünübdür ki, bizim zəmanədə elm oxumuş adam xalqı Məkkəyə getməyə təhrik edə və ittihadi-islam fikrinə düşə və ittihadi-islam heç məqdurdurmu! Xülasə bu tövr çox danışıb axırda deyir: ...Verin bizə bizim yerləri ki, keçmişdə onları güc ilə zəbt etmisiniz və ondan sonra gedib ittihadi-islamı o səhralarda eləyin ki, orada islam bina olub və monqol tayfasını (bu tayfanı Avropa əhli biqabiliyyət hesab edir) birləşdirməyə səy edin...”. Bunları yazan Zərdabi fikrini belə davam edir: “...Ey cənab Arsuruni (zikr olunan qəzetin münşisinin adıdır) əgərçi cənabınız doğru buyurursunuz ki, zəmanəmiz elm zəmanəsidir və bu halda ermənilər bizdən artıq elm təhsil etməyə rağibdirlər, amma ... neçə yüz ildir ki, biz ermənilər ilə qonşuluq edirik, indi cənabınıza eyib deyilmi ki, bizim aramızda ədavət salırsınız...” (Əkinçi. Bakı, 1979, s. 320). Erməniçilik saxtakarlığının Azərbaycan tarix və mədəni irsini mənimsəməsi bununla bitmir. Ümumazərbaycan nailiyyəti olan digər dəyərlər - toponimiya, xalça, musiqi, mətbəx və s. sahəyə dair dəyərlərin də mənimsənilməsinə cəhdlər edilir. Erməniçilik saxtakarlığının digər bir istiqaməti erməni tarixinin şişirdilməsilə Azərbaycan tarixinin təhrif edilməsi olub. Bu sırada Movses Xorenatsinin “Erməni tarixi” ayrıca yer tutur. Məhz bu kitabda ermənilərin Azərbaycan torpaqlarına iddiası ilk dəfə geniş ifadə edilib. Xorenatsinin bu uydurmasının mahiyyəti mənşəcə erməni olan Amerika tarixçisi, Kolumbiya Universitetinin professoru N.Qarsoyan tərəfindən ayrıca araşdırılıb. O, Ermənistanın IV əsr tarixindən bəhs edərkən (çox maraqlıdır ki, bu məqalədə “Ermənistan” və “sədaqət” terminlərinin dəqiqləşdirilməsi nəzərdən keçirilir) yazırdı ki, bizim hadisələri təfsirimiz erməni mənbələrindən asılıdır. Pavstos Buzand və ya Movses Xorenatsinin təsvir etdiyi mənzərə, azad və ya qeyri-azad, onların zərdüşt İranına qarşı dayana bilən şəxsi ideallarını - vahid, birləşmiş Ermənistanı əks etdirirdi... Bizim üçün bu mənzərənin V yüzillik üçün də doğru olduğu indi əhəmiyyətli deyildir. Bizim üçün əhəmiyyətli olan odur ki, o, IV əsrin gerçəkliyini təhrif edir, o zaman Ermənistan vahid deyildi, birləşmiş deyildi və pers dünyasına yad deyildi. Azərbaycan tarixçiləri daha çox bu fikrə istinad edir. Bununla, eyni zamanda, Xorenatsinin tənqidinə müəyyən yer verilib. Erməniçilik saxtakarlığını xarakterizə edən mühüm cəhətlərdən biri də odur ki, ermənilər məqsədlərinə çatmaq üçün müəyyən qulluq müqabilində bəzi dövlətlərin və ya əcnəbi araşdırıcıların da imkanlarından istifadə etməyə üstünlük veriblər. Bunun tarixi təcrübələrindən biri Ərəb xilafəti dövrünə aiddir. Bu siyasət indi də davam etdirilir. Əcnəbi araşdırıcıların ermənipərəst “tədqiqatları” da erməniçilik saxtakarlığının tərkib hissəsidir. Təəssüf hissi ilə qeyd etmək lazımdır ki, bəzən bu məsələnin mahiyyətinə kifayət qədər diqqət verilmir. Bu barədə bir nümunə göstərməklə kifayətlənmək istəyirəm. Azərbaycanda, demək olar ki, ermənilərin “Erməni vilayəti” adlandırılan əraziyə köçürülməsindən bəhs edən bütün tədqiqatçılar məşhur bəstəkar Frederik Şopenin (1810-1849) qohumu Rusiya məmuru İvan İvanoviç Şopenin (1798-1870) 1852-ci ildə çap edilmiş kitabına (İstoriçeskiy pamyatnik sostoyaniya Armyanskoy oblasti v epoxu prisoedineniya yeyo k Rossiyskoy İmperii. SPb., 1852) müraciət edir. Doğrudur, bu kitab ermənilərin köçürülməsi haqqında məlumat verir, lakin konseptual şəkildə həmin ərazilərin tarixi Ermənistan olmasına əsaslanır. Burada kameral təsvirin 1829-1832-ci illərdə aparılmasına baxmayaraq, onun yalnız 1852-ci ildə çap edilməsi də ayrı bir tarixdir. Son dövrlərdə ermənilərin mövqeyindən çıxış edənlər sırasında V.A.Şnirelman daha məşhurdur. Professor Zümrüd Quluzadə Şnirelmanın əsaslandırılmış tənqidini verib. Bu sahədə də görüləsi işlər çoxdur. Beləliklə, ümumiləşdirmə aparsaq deyə bilərik ki, Azərbaycana qarşı erməniçilik saxtakarlığının əsas istiqamətləri belə olub: Azərbaycanın xristian irsinin özününküləşdirilməsi; Azərbaycanın islam sivilizasiyasının saxtalaşdırılması; ümumazərbaycan tarix və mədəni dəyərlərinin mənimsənilməsi; erməni tarix və sair ədəbiyyatı vasitəsilə erməniləri süni şəkildə mədh edərək, Azərbaycanın tarixi rolunun təhrif edilməsi; ermənipərəst dövlətlər və əcnəbi tədqiqatçılar vasitəsilə Azərbaycanın tarixi irsinə qarşı təbliğatın təşkil edilməsi. Buradan aydın olur ki, Azərbaycana qarşı erməniçilik saxtakarlığı formalaşmış bir fəaliyyət proqramıdır. Ona qarşı səmərəli mübarizə üçün bütün sahələrdə əldə edilmiş təcrübə əsasında konseptual platforma hazırlanması və həyata keçirilməsi zəruridir. Bununla da Azərbaycana qarşı mövcud erməniçilik saxtakarlığını aradan qaldırmaq və təşkil ediləcək yeni saxtakarlıqların önlənməsi daha səmərəli olacaqdır".
Bakı, 27 aprel,AZƏRTAC